Бера агӀонан коде хьажар

{{дӀасахьажор|Бера}}
[[File:Asdasdsdfsdfsdfsdf.gif|right|200px]]
'''Цергаш йолу чкъург''' йа '''бера''', '''кӀомсар''' — экъа кепара [[цергийн хьийзар кхечуьнга доккху механизм]]ан [[цилиндр]]ан йа [[конус]]ан кепара коьрта дакъа .

Дукха хьолехь терминаш ''цергийн чкъург'', ''бера'', ''кӀомсар'' синонимаш йу, амма цхьацца  авторша ламастехь олу коьрта цергийн чкъургах ''бера'', ткъа лелоргах — чкъург<ref name=tatar>В. А. Татаринов. История отечественного терминоведения. Московский лицей, 1994. С. 213.</ref>. «Бера» дош схьадаларх ма-дарра хууш дац.

Цергийн чкъургаш дукха хьолехь лелайо шишша тай-тайпана цергаш йолуш, Ӏалашо [[вал (чархан дакъа)|валийн]] [[Ницкъан момент|хьийза момент]] а, [[сенан сихалла|гуонийн барам]] а чуйолучехь а, арайолучехь а хийцар йолуш. Хьийзаран момент арахьара чуйогӀу чкъургах, шех схьайолучух, олу ''коьртаниг'', ткъа шен тӀера момент схьаоьцучух — ''лелорг''. Нагахь коьрта чкъурган диаметр ''жима'' йелахь, тӀаккха лелорган чкъурган хьийза момент ''тӀекхета'' хьийзаран моментан чоьтах ''охьайолу'', ''хьала а йолу'' пропорцица. [[ДӀайаларан йукъаметтиг]]ца, [[Ницкъан момент|хьийза момент]] тӀекхетарца пропорцица охьайер йу лелорган беран [[хьийзаран болам|хьийзаран]] [[сенан сихалла]], ткъа церан эцар — [[Нуьцкъалалла#Нуьцкъалалла механикехь|механикин нуьцкъалалла]] — хийцалур йац. И йукъаметтиг нийса йу дикачу меттигна, оцу механизмийн амалера хьекхайалар а, кхин эффекташ а ца ларахь.{{-}}

[[File:Gears animation.gif|thumb|right|180px|Цилиндран  [[цергийн хьийзар кхечуьнга доккху механизм]]ан болх]]
[[File:Involute wheel.gif|thumb|right|180px|Цергаш эвольвентан профильца Ӏоттало меттигера болам;<br>аьрру агӀор — коьрта, аьтту агӀор — лелорг чкъург]]
[[File:Gear pump animation.gif|thumb|right|180px|[[Беран гидрочарх]]]]

==Истори==
Ша механикин хьийзар кхечуьнга доккху механизман ойла хьалайоьду [[Кираайдириг #:~:text=Кираайдириг — аьчкан муш тӀехь озоран ницкъ баран ана цилиндр (вал)|кираайдириган]] ойлане. Шен белхан хьесапца бера чаккхе йоцу зеразакъ йу, шена чохь шолгӀачун, лелорган беран роль лелайо адамо, дийнато, хино, мохо, кхин дӀа а. Адамо сихха терго йина, кираайдириган зеразакъ йеха мел хуьлу, ницкъ кӀезиг байаран. Хьанна а, маца а дагадеина ши кираайдириг цхьаьна таса билггала хууш дац. Амма хетарехь и болх кхоллабелла масех регионехь цхьаьна хенахь, хӀунда аьлча иза логика агӀор хьекъале хилла.

Тайп-тайпана диаметран зеразакъан шина чкъурган системица, болам дӀабелла ца Ӏаш хийца таро йу. Нагахь лелорг йоккха чкъург йалахь, арадовлучехь вай сихалла йойур йу, амма оцу [[хьийза момент]]о цергийн хьийзар кхечуьнга доккху механизм тӀетуху. И момент аьтту болаш йу, «болам» чӀагӀбан» оьшучехь, масала, йеза хӀума ойуш. Амма тасадалар дӀалу шера чкъургийн тоъал онда дац, чкъургаш шерша. Цундела шерачу чкъургийн меттана лело йехира цергийн чкъургаш. 

[[Шира Мисар|Шира Мисрахь]] латташна хи дуьллуш стерчаша хьийзадо механизмаш, уьш лаьттара дечиган цергийн чкъургех а, алсама чамеш долчу чкъургех а. 

Цергийн меттана йуьхьанца лелайора дечиган цилиндран кепара йа нийса сенаш болу пӀелгаш, уьш хӀиттадо дечиган хӀозан йисташкахула.

Вайн эрал I бӀешо хьалха кечйина [[Антикитеран механизм]] лаьттара иттаннаш металлан кхо СА болу цергийн чкъургех<ref>{{Cite web |url=https://m.fam-drive.ru/News/reductor_history |title=История редуктора: от древних времен до наших дней |access-date=2020-06-11 |archive-date=2020-06-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200611132021/https://m.fam-drive.ru/News/reductor_history |deadlink=no }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200611132021/https://m.fam-drive.ru/News/reductor_history |date=2020-06-11 }}</ref>.

== Цилиндран цергийн чкъургаш ==
[[Файл:Terms involute gears.PNG|right|410 px|thumb|Цергийн чкъурган параметраш]]

АгӀонан тӀера хьаьжча чкъургийн цергийн хуьлу [[эвольвентан тасайалар|эвольвентан агӀонан кеп]]. Амма хьийзар кхечуьнга доккху механизман хуьлу цергийн [[гуо|гоьрга]] а, [[циклоид]]ан а кепаш. Цул сов, [[храповой механизм]]ашкахь лелайо цергийн чкъургаш симметри йоцу церган агӀонан сурт долу.

Эвольвентан цергийн чкъурган параметраш:
* '''m''' — чкъурган модуль. Тасайаларан модуль олу асанан барамах 3,14-зза кӀезиг йолу гуонан гӀулчал P йа гӀулчан йукъаметтиг муьлххачу цергийн чкъурган концентрийн гуонан ''π-нна'', аьлча а модуль — цхьаьна церганна богӀу [[декъаран гуо|бекъаран гуонан]] диаметран миллиметрийн барам. ТаьӀна а, сирла а чкъурган цхьатерра модуль йу. Уггаре коьрта параметр, [[стандартйар|стандарт йина йу]], билгалйоккху цергийн хьийзар кхечуьнга даккхар чӀогӀаллин чот йарца. Хьийзор кхечунга даккхар ницкъ алсама мел хуьлу, алсама хуьлу модулан барам. Цунна чухула лору йисина параметраш. Модуль йусту [[миллиметр]]шкахь, лору лахарчу формулица:
:: <math>\mathbf{m=\frac{d}{z}=\frac{p}{\pi}}</math>

== Хьажа кхин а ==
{{wiktionary|цергийн чкъург}}
* [[Вал (чархан дакъа)|Вал]]
* [[Вал-бера]]
* [[Сема]]
* [[Шарнир]]
* [[Цергийн хьийзар кхечуьнга доккху механизм]]
* [[Механикин хьийзар кхечуьнга доккху механизм]]
* [[Вариатор]]
* [[Планетаран хьийзар кхечуьнга доккху механизм]]
* [[Механикин хьийзар кхечуьнга доккху механизман ботт]]
* [[Автоматикин хьийзар кхечуьнга доккху механизман ботт]]
* [[Мотор-редуктор]]
* [[Беранан гӀу]]
* [[:en:Magnetic gear]]

== Хьажоргаш ==
{{Гергара проекташ|Тема=Сурт а, Видео а}}
* [http://www.geararium.org Музей шестерён и зубчатых колёc]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191225034905/http://www.geararium.org/ |date=2019-12-25 }}

== Билгалдахарш ==
{{Билгалдахарш}}

== Литература ==
* [https://docs.cntd.ru/document/1200011577 ГОСТ 16530-83. Передачи зубчатые. Общие термины, определения и обозначения.]
* {{h|ГОСТ 9563-60|1960|[http://gostrf.com/normadata/1/4294820/4294820817.pdf ГОСТ 9563-60. Колёса зубчатые. Модули.]}}
* {{ВТ-ЭСБЕ|Зубчатые колеса}}
* {{книга
|ответственный= Под ред. Скороходова&nbsp;Е.&nbsp;А.
|заглавие = Общетехнический справочник
|место = М.
|издательство = Машиностроение
|год = 1982
|страницы = 416
|isbn = 
}}
* {{книга
|автор = Гулиа&nbsp;Н.&nbsp;В., Клоков&nbsp;В.&nbsp;Г., Юрков&nbsp;С.&nbsp;А.
|заглавие = Детали машин
|место = М.
|издательство = Издательский центр «Академия»
|год = 2004
|страницы = 416
|isbn = 5-7695-1384-5
}}
* {{книга
|автор = Богданов&nbsp;В.&nbsp;Н., Малежик&nbsp;И.&nbsp;Ф., Верхола&nbsp;А.&nbsp;П. и&nbsp;др.
|заглавие = Справочное руководство по черчению
|место = М.
|издательство = Машиностроение
|год = 1989
|страницы = 438—480
|страниц = 864
|isbn = 5-217-00403-7
}}
* {{Книга:Справочник конструктора-машиностроителя Анурьева|год=2001|том=2}}
* {{книга
|автор          = Фролов&nbsp;К.&nbsp;В., Попов&nbsp;С.&nbsp;А., Мусатов&nbsp;А.&nbsp;К., Тимофеев&nbsp;Г.&nbsp;А., Никоноров&nbsp;В.&nbsp;А.
|заглавие       = Теория механизмов и механика машин
|ответственный  = Колесников&nbsp;К.&nbsp;С
|издание        = Издание четвёртое, исправленное и дополненное
|место          = М.
|издательство   = Издательство [[Московский государственный технический университет имени Н. Э. Баумана|МГТУ&nbsp;им.&nbsp;Н.&nbsp;Э.&nbsp;Баумана]]
|год            = 2002
|том            = 5
|страницы       = 452—453, 456-459, 463-466, 497-498
|страниц        = 664
|серия          = Механика в техническом университете
|isbn           = 5-7038-1766-8
|тираж          = 3000
}}
* {{книга
 |автор         = Леонова Л.&nbsp;М., Чигрик Н.&nbsp;Н., Татаурова В.&nbsp;П.
 |часть         = 
 |заглавие      = Зубчатые передачи. Элементы расчета и конструирования: Методические указания
 |оригинал      = 
 |ссылка        = http://window.edu.ru/window_catalog/redir?id=62406&file=zubchatka.pdf
 |ответственный = 
 |издание       = 
 |место         = Омск
 |издательство  = Изд-во [[Омский государственный технический университет|ОмГТУ]]
 |год           = 2005
 |том           = 
 |страницы      = 
 |страниц       = 45
 |серия         = 
 |isbn          = 
 |тираж         = 
}}

[[Категори:Атта механизмаш]]
[[Категори:Чкъургаш]]